توسل در نزد اهل سنت

امام احمد، ترمذی و حاکم روایت کرده اند (حاکم آن را به شرط بخاری صحیح دانسته است) ابن حزیمه، طبرانی، ابن ندی، منذری و ابن ماجه از عثمان بن حنیف روایت کرده اند: «مردی نابینا به محضر حضرت پیامبر مشرف شد و عرض کرد: یا رسول الله! از خدا بخواه که بینایی ام را برگرداند…پیامبر(ص) فرمود: برو وضو بگیر؛ سپس دو رکعت نماز بخوان و بعد از آن بگو: خداوندا! از تو می خواهم و به بارگاه تو رو آورده ام با توسّل به پیامبر رحمت، محمد! من به پروردگارم رو آورده ام به واسطۀ تو که بینایی ام را برگرداند.

سوال

آیا در منابع اهل سنت نیز «توسل» مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است؟ حجت و دلیل عقلی، و استنادی از قرآن کریم و روایات مورد قبول برادران اهل سنت می خواهم.

پاسخ

در مورد «توسل»، با توجه به اهمیّت آن از یک سو و هجمۀ شدید تبلیغاتی از سوی دیگر، لازم است پاسخی تفصیلی و تحلیلی به این سؤال فوق داده شود. این پاسخ در چند محور قابل طرح است:

الف) دلیل عقلی

انسان ذاتاً فقیر و محتاج به غیر است؛ چراکه هستی عین ذات او نیست؛

ره توشه » بهار و تابستان 1397 – شماره 110 (ویژه برادران، محرم 1440) (صفحه 108)

چنان که خداوند متعال در کلام وحی فرمود: ﴿یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفقَرَاء إِلَی اللَّه وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ﴾؛[1] «ای مردم! شما به خدا نیازمندید و خداست که بی نیاز ستوده است».

بدیهی است که تا انسان فقیر است (که همیشه هست و خواهد بود)، برای دستیابی به کمال، هیچ راهی ندارد جز توسل به وسایل مورد نیاز؛ خواه وسایلِ مادی و خواه وسایلِ معنوی.

انسان بدون توسل به وسایل، حتی یک نفس هم نمی تواند بکشد و جرعه ای آب نیز نمی تواند بنوشد و یک کلمه حرف هم نمی تواند یاد بگیرد یا بگوید و. ..؛ پس چرا وقتی نوبت به دین داری و هدایت می رسد، گمان می کند که می تواند بدون توسل به وسیله، گامی بردارد؟! کدام فیض الهی (اعم از مادی و معنوی)، بدون واسطه نازل شده و رسیده است که کسی گمان کند بدون واسطه می تواند کسب فیض کند؟!

ب) سند قرآنی

همۀ آیاتی که در قرآن به ولایت پذیری، اطاعت و تبعیت از پیامبر اکرم(ص)، اسوه و الگو قرار دادن او،. .. و دستورات مؤکد ایشان به ولایت و امامت و تأسی به معصومین(ع) و. ..، تصریح دارند، دلیل بر ضرورت اجتناب ناپذیر «توسل » هستند؛ چراکه هیچ یک از خود این موارد، هدف نیستند و هدف فقط و فقط الله جلّ جلاله است؛ و این ها همه، وسیلۀ کمال و قرب و رضایت الهی اند. در عین حال، خداوند متعال به توسل تصریح نیز فرموده است:

﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تفْلِحُونَ﴾؛[2] «ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید و به سوی او توسل جویید (وسیلۀ تقرب جویید) و در راهش جهاد کنید؛ باشد که رستگار شوید».

دقت شود که این دستور به مؤمنان است؛ چراکه هدف غایی مؤمنان قرب به خداوند متعال است و او فرمود برای تحقق این هدف، وسیله ای بجویید.

ج) مستندات نقلی در منابع اهل سنّت

بدیهی است که مستندات نقلی در منابع اهل سنّت نمی تواند به تنهایی دلیل بر درستی یا نادرستی موضوع و مطلبی باشد و حتی درستی احادیث منقول در این منابع نیز وقتی به اثبات می رسد که با احادیث و روایات منقول از اهل عصمت(ع) در منابع معتبر شیعی انطباق داشته باشد. از این رو، اگر در این جا به اقوالی در منابع اهل سنّت اشاره می شود، برای این است که برادران و خواهران اهل سنّت بدانند که طبق مذاهب آنان نیز «توسل» ممدوح است. چند نمونه از منابع بسیار معتبر اهل سنت:

1. امام احمد، ترمذی و حاکم روایت کرده اند (حاکم آن را به شرط بخاری صحیح دانسته است ) ابن حزیمه، طبرانی، ابن ندی، منذری و ابن ماجه از عثمان بن حنیف روایت کرده اند: «مردی نابینا به محضر حضرت پیامبر مشرف شد و عرض کرد: یا رسول الله! از خدا بخواه که بینایی ام را برگرداند. پیامبر فرمود: آیا نمی خواهی به همان حال رهایت کنم؟ (یعنی به آنچه خداوند برایت مقدر کرده، راضی نیستی؟) عرض کرد: یا رسول الله! نابینایی من را دچار مشقت کرده است.

پیامبر(ص) فرمود: برو وضو بگیر؛ سپس دو رکعت نماز بخوان و بعد از آن بگو: خداوندا! از تو می خواهم و به بارگاه تو رو آورده ام با توسّل به پیامبر رحمت، محمد! من به پروردگارم رو آورده ام به واسطۀ تو که بینایی ام را برگرداند. خداوندا! او را شفیع من قرار داده و خودم را نیز شفیعم قرار بده. خداوند هم در اثر توسل او به حضرت رسول الله (ص) بینایی او را برگرداند.»[3]

2. بخاری از انس روایت نموده، در زمان خلافت خلیفۀ دوم در مدینه خشکسالی آمد و ایشان به عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر(ص) متوسّل شد و چنین گفت: «خداوندا! همانا در گذشته به واسطۀ پیامبرمان به تو توسّل می کردیم، پس ما را سیراب می کردی؛ و اینک همانا به تو متوسّل می شویم به واسطۀ عموی پیامبرمان، ما را با آب باران سیراب فرما. راوی می گوید: پس خداوند باران نازل نموده و مردم سیراب شدند».[4]

3. جالب آن که بدانید اهل سنّت حتی به قبور اهل بیت(ع) و قبور علمای خود نیز توسل دارند:

* ابن حِبّان در کتاب الثقات می گوید بارها به زیارت قبر علی بن موسی الرضا(ع) رفتم و در مدتی که در طوس بودم، هر وقت مشکلی بر من عارض می شد، به زیارت قبر آن حضرت می رفتم و از خداوند می خواستم مشکلم را برطرف کند؛ و الحمدلله مشکلم برطرف می شد و این را مکرر امتحان کردم و نتیجه گرفتم.[5]

* ابوعلی خلال، شیخ حنابله، می گوید هرگاه مشکلی بر من عارض شود، قبر موسی بن جعفر(ع) را زیارت می کنم و به ایشان متوسل می شوم و خداوند مشکل مرا آسان می کند.[6]

* محمد بن ادریس شافعی به قبر ابوحنیفه، و احمد بن حنبل به قبر شافعی متوسل می شد.[7]

* قسطلانی می گوید سزاوار است که زائر در کنار قبر پیامبر(ص) زیاد دعا و استغاثه کند و متوسل شود و طلب شفاعت و بی تابی کند و سزاوار است که خداوند شفاعت پیامبر را در حق او بپذیرد.[8]

پی نوشت ها: